Osmanlý hoþgörüsüne çarpýcý bir örnek
Rum Patriði'ne Muhteþem Cenaze Merasimi

Vefat eden Patrik Diyonisyos Efendi'nin cenazesinin kaldýrýlacaðý gün, Ýstanbul'da gerçekten heyecanla beklenen kayýk yarýþlarý yapýlacaktý. Ama, Yunan Büyükelçiliði'nin ricasý üzerine, Sultan II. Abdülhamid, yarýþlarý tehir ettirecek, böylece cenaze alayýnýn sönük geçmesi tehlikesi ortadan kalkacaktý.
Osmanlý Devleti'nin gayrimüslim tebaaya göstermiþ olduðu hoþgörü, çok bilinen bir husustur ve tarih sahifelerinde bunun sayýsýz örnekleri vardýr. Üstelik, yaþayanlarýn yanýsýra, gayrimüslimlerin ölüleri de ayný hoþgörüden pay almýþlardýr.

Osmanlý'ýn insan hak ve hürriyetlerine gösterdiði bu saygýdan en iyi þekilde faydalanan unsurlarýn baþýnda Rumlar gelir. Bir de günümüze bakalým. Türkiye ile Yunanistan arasýnda mevcut pek çok problemden birisi de, azýnlýklar meselesidir. Daha doðrusu Türkiye'deki Rumlar için herhangi bir sýkýntý yoksa da, Batý Trakya'daki Türk azýnlýk, sahip olduklarý haklardan tamamen mahrum býrakýlmýþ bulunmaktadýr. Bu çerçevede, trafik kazasý süsü verilmiþ bir cinayetle, Batý Trakya Türkleri lideri Sadýk Ahmet öldürülmekte, halkýn oyu ile seçilmiþ müftü cezaevine atýlmakta, Türkler'in okuma, seçilme, seyahat etme vs. gibi ene tabiî haklarý ellerinden alýnmakta, insanlara bulunduklarý yerlerde hapis hayatý çektirilmekte, velhasýl Batý Trakya Türk azýnlýðýna, yaþama hakký tanýnmamaktadýr. Bu tarz hareketleri her zaman sürdüren Yunanlýlar'ýn, aþaðýda geliþimini aktaracaðýmýz olaydan ibret almalarýný diliyoruz.

1891 yýlýndayýz. Ýstanbul'daki Rum Patriði Diyonisyos Efendi, bir müddetten beri yakalanmýþ olduðu hastalýktan kurtulamayarak vefat etmiþtir. Cenazesi, 27 Aðustos 1891 Perþembe günü kaldýrýlacaktýr. Fakat, ayný gün Moda'da, daha önceden programlanmýþ kayýk yarýþlarý yapýlacaktýr. Bu yarýþlar, sýradan bir spor müsabakasý olmayýp, bizzat elli altýn gibi önemli bir meblað ile katkýda bulunan Sultan II. Abdülhamid'in himayesinde gerçekleþmektedir. Ayrýca, tertip komitesi de, Bahriye Nâzýrý Hasan Paþa ile Ýngiliz Büyükelçisinin baþkanlýklarý altýnda, üst seviye devlet adamlarý ve diðer elçilerden oluþmaktadýr. Bu demektir ki, yarýþ günü, Ýstanbul'daki devlet daireleri ve sefarethaneler, Moda'ya gidilmek üzere boþalacak, halk da akýn akýn kayýk yarýþlarýnda yerini alacak, kýsaca Ýstanbul'un kalbi o gün Moda'da atacaktýr.

Ýþte bu durum, Rumlarý hayli endiþeye sevketmiþtir. Çünkü, herkes kayýk yarýþlarýnda olacaðýndan, cenaze merasimi çok sönük geçecektir.

Bu endiþe sebebiyle, Yunan Büyükelçiliði, 25 Aðustos 1891 tarihinde, Hariciye Nezareti'ne bir yazý ile baþ vurmuþtur. Yazýda özetle þöyle denilmektedir:

"Sizin aracýlýðýnýzla yoluna girebilecek bir olayý arz etmeme müsaade buyurun. Rum Patriði'nin cenaze alayý, Perþembe günü yapýlacaktýr. Ýmdi, ayný gün Moda'da kayýk yarýþlarý da yapýlacaktýr. Söz konusu yarýþ ayný zamanda padiþahýn himayesinde gerçekleþmektedir. Bu hususu, padiþah hazretlerinin nazar-ý dikkatine sunup, kayýk yarýþlarýnýn birkaç gün tehiri için, zât-ý þâhânelerinin iradesi saðlanabilirse, Ortodoks tebaa minnettar kalacaktýr. Cenaze alayýnýn tehiri kabil olamayacaðý aþikâr olup, halbuki kayýk yarýþý iki üç gün tehir edilebilirse, pek çok kiþi cenaze bulunabileceðinden, alay çok þâþaalý olacaktýr. Erteleme olmadýðý takdirde ise, Perþembe günü herkes Moda'da bulunacaktýr. Bu mülâhazalarýmý çok özel bir surette arz ediyorum. Ýcabýnýn yapýlmasý, sizin reyinize baðlýdýr. Yalnýz, þunu belirteyim ki, tarafýnýzdan böyle bir teþebbüs yapýlýr ve zât-ý þâhâne de Moda kayýk yarýþlarýnýn tehirini irade ederse, gerek Osmanlý, gerek ecnebî tebaasý olan Ortodokslar, ziyadesiyle müteþekkir ve minnettar olacaklardýr."

Bütün Ortodokslar'ýn hislerini yansýtan Yunan sefirinin bu isteði, Sultan II. Abdülhamid'e sunulmuþ, padiþah, konu ile ilgili iradesinde, lâzým gelenlerin yapýlmasýný emretmiþtir. Bu çerçevede, cenaze, baþta padiþah yaverlerinden biri olmak üzere, üst seviye devlet görevlileri ve sefirlerin katýlýmý ile resmî bir törenle kaldýrýlacaktýr. Dolayýsýyla, kayýk yarýþlarý da bir baþka güne býrakýlmýþ olmaktadýr.

Ertesi günü yayýnlanan Tercüman-ý Hakikat gazetesine bir göz attýðýmýzda, cenaze merasiminin, Ortodokslarý son derece memnun edecek tarzda þâþaalý geçtiði anlaþýlmaktadýr. Habere göre, 27 Aðustos 1891 Perþembe günü, Ýstanbul'da adeta resmî bir tatil günü yaþanmýþ, devlet daireleri, sefarethaneler, kançýlaryalar, bankalar ve ticarethaneler hemen hemen boþalmýþtýr. Kayýk yarýþlarýna gitmeye hazýrlanan zevat, yarýþlarýn tehir edildiðini öðrenince, cenazeye katýlmýþlardýr. Bu suretle, Rum Patriði, pek çok muteber kiþinin katýldýðý merasimle defnedilmiþtir.

Durumun, Ortodoks tebaayý son derece minnettar býraktýðý anlaþýlmaktadýr. Nitekim, Ortodoks cemaati mensuplarý adýna metropolitler ve meclis-i muhtelit âzalarý tarafýndan Adliye ve Mezahib Nezaretine gönderilen 29 Aðustos 1891 tarihli yazýda, Sultan II. Abdülhamid'in, cenaze vesilesi ile gösterdiði yakýnlýktan duyulan þükran ve ubudiyet hisleri dile getirilmektedir.

Hadise, günümüzden tam 105 yýl önce cereyan etmiþtir. Geçen bir asýr içinde ise, insanlardaki hoþgörü kavramýnýn daha da geliþtiði muhakkaktýr. Hele XXI. yüzyýlýn eþiðinde, bu kavramýn artýk, dünya üzerindeki her toplumda yer etmiþ olmasý gerekmektedir. Ancak, ne yazýk ki, yüz yýl önce bizim, Ortodokslara gösterdiðimiz hoþgörünün binde birinin dahî bugün Yunanlýlar tarafýndan, Batý Trakya Türklerine gösterilmediði ve bundan sonra da göstermeye niyetlerinin olmadýðý, bir vakýâdýr. Bakalým, Yunanistan tarihten ibret almayý ne zaman öðrenecek?..

Vahdettin Engin/Tarih ve Medeniyet, Sayý 31