| 
Üye Girişi
 | 
  Üye Ol
 |  RavdaTe@m |  Site Kuralları |  Yardım |  Hakkımızda
0
Start Giriş Üye Ol üyeler ((( RAVDATe@m))) Arama
Toplam Kategori: 69 *** Toplam Konu: 30100 *** Toplam Mesaj: 148193
Forum Anasayfa » TARİH / SİYASET / EKONOMİ » OSMANLI TARİHİ ve MEDENİYYETİ » bakın bakalım tarihimiz ile ilgili bilgiler kimlerin elinde!!!!!

önceki konu   sonraki konu
Bu konuda 1 mesaj mevcut
Ekleyen
Mesaj
vehbi70 su an offline vehbi70  
bakın bakalım tarihimiz ile ilgili bilgiler kimlerin elinde!!!!!

919 Mesaj -

Kayıt Tarihi: 17.01.2006
En Son On: 04.01.2015 - 19:05
Cinsiyeti: ----- 
Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Bazı Kütüphanelerde Bulunan İslam El Yazma Eserleri ve Michigan Üniversitesi II. Abdülhamid Koleksiyonu

AKADEMİK ARAŞTIRMALAR DERGİSİ Özel Osmanlı Sayısından


Muhittin Serin*

Ondokuzuncu asırdan günümüze kadar, Amerika Birleşik Devletleri müze ve kütüphanelerinde, ekserisi Osmanlı kaynaklı olmak üzere, zengin İslâm el yazma eser koleksiyonları teşekkül etmiştir. Temelini şahsî koleksiyonların oluşturduğu, büyük bir servet harcanarak zevk ve itina ile seçilmîş bu İslâm el yazmaları Amerika'da New Jersey, Princeton, Michigan, Yale, Harward, Columbia, Pennsylvania, Chiago, California üniversiteleri ile Washington D.C Kongre ve Smithsonian Enstitüsü kütüphanelerinde bulunmaktadır. Diğer küçük fakat önemli koleksiyonlar ise, New York, Chicago, Philadelphia ve Columbia üniversiteleri kütüphanelerinde sergilenmektedir. Ayrıca Amerika'da 50'den fazla enstitüde sanat albümleri, ilmî ve edebî yazma eserler muhafaza edilmektedir. Bu makalede, genel olarak A.B.D. kütüphanelerinde bulunan başlıca İslam el yazma eser koleksiyonları, husûsiyetle Michigan Üniversitesi Özel Koleksiyonlar Kütüphânesi'nde bulunan, Sultan II. Abdülhamid Han'ın şahsî kütüphanesinden intikal etmiş olan mushaflar, güzel sanat albümleri araştırmacıları bilgilendirmek, maksadıyla kısaca tanıtılmıştır.

Amerika Birleşik Devletleri Kütüphanelerindeki İslâm El Yazma Koleksiyonlarinin Kısa Tarihçesi

Birinci Dünya Savaşı sonrası Amerika güçlü bir dünya devleti olma yolunda dünya kültürlerini insanlık mirâsı görerek, korumak maksadı ile sahip olmaya çalıştı ve dünya medeniyetlerinin mahsullerini kucaklayan büyük kütüphâneler, üniversitelerde bölümler açtı. Bu bölümlerde planlı ve programlı yapılan araştırmalar Amerika'nın dış siyasî ve iktisadî politikalarını yönlendirdi, güçlendirdi. Geniş Osmanlı coğrafyasında kurulan devletlerle sîyasî, iktisadî ve kültürel münâsebetlerini kuvvetlendiren Amerika Birleşik Devletleri, uzun deneme ve istihaleden geçmiş, İslâm medeniyetini keşfetmek, tanımak, ilim ve sanat mahsullerini toplamak, böylece İslam dünyasında siyasi ve iktisadi hakimiyetini güçlendirmek emelindeydi. Bu gaye ile Amerika'da İslâm sanatlarına âit çeşitli koleksiyonlar, el yazma ilmî, felsefî ve edebî eserleri içine alan kütüphâneler teşekkül etti. Ayrıca üniversiteler, sâhalarında önde gelen bilim adamlarını cazip imkanlarla Amerika'ya dâvet ederek onlardan istifade ederek, İslam dünyası ile ilgili ciddi, ilmî eserler ve araştırmalar yayınladılar. Amerika'da İslâm dünyası ile ilgili ilk ilmî çalışmalar İngiltere, Hollanda ve Fransa geleneğinden farklı olarak daha ciddi ve tarafsız yapılmıştır. Çünkü, XIX. ve XX. asırlarda Amerika' nın İslâm ülkelerinde sömürgesi yoktu ve coğrafi olarak uzak bulunuyordu. Kuzey Amerika ile İslâm dünyası arasındaki ilk münasebetler, tüccar, seyyah ve misyonerler tarafından başlatıldı. On dokuzuncu asır boyunca, müslüman doğunun yeni ufuklarına giden Herman Melville, Mark Twain'ın öncülüğünü yaptığı küçük bir Amerika seyyahlar grubu vardı. Bu araştırmacı seyyahların Müslümanların yaşayış tarzı, inançları, maddî, manevi kültür değerleri ile ilgili yazdıkları, bilgileri bin bir gece masalları ile sınırlı Amerikalıların İslâm dünyası hakkında görüşlerinin değişmesine sebep oldu. İslâm ilim ve sanatları sahalarında yapılacak araştırmaları teşvik etmek gayesiyle, 1843'de Amerikan Şark Cemiyeti kuruldu. Cemiyetin ilk başkanı John Pickering açılış toplantısında yaptığı konuşmada, amaçlarının Anadolu, Ortadoğu, Asya, Afrika dillerini, kültürlerini öğrenmeyi teşvik etmek, kütüphâneler kurmak, Doğu bilimleri ve kültürleri ile ilgili yayınlar, tercümeler yapmak olduğunu söylemişti.(2) Bu cemiyet Amerika'daki pek çok Şarkiyat enstitüsünün öncüsü olmuş, burslar vermiştir. Amerikan Şark Cemiyeti Dergisi 1843'den beri yayınlanmaktadır. Öncü araştırmacılardan biri olan Edward Elbridge Salisbury de Amerika'da Yale Üniversitesi'nde 1841'den 1901'e kadar çalıştı ve 100 Arapça el yazma eseri ölümünden sonra üniversiteye bağışladı. Amerikan misyonerleri bilhassa Anadolu, Ortadoğu ve Hindistan'da çok faaldiler, 1866'da Kahire'de Amerikan Üniversitesi'ni ve İstanbul'da Robert Koleji'ni kurdular. Bu üniversiteler sadece, Amerikan Hiristiyan kültürünü propaganda yapan merkezler değil, aynı zamanda, yerli halka akademik eğitim veren kuruluşlardı. Sonuç olarak tahsilli aydınlar arasında bir entelektüel iklim oluşturdular. Amerika'ya ilk İslâm el yazma eserler özel koleksiyoncu William Bentley (1759-1819)'in gayretleriyle getirildi. Papaz olan Bentley, Arapça, Farsça ve Türkçe bildiği için, resmi evrakların tercümesinde Adams, Jefferson ve Madison'un ABD başkanlıkları döneminde görev aldı. Böylece İslâm ülkelerindeki bürokratlar ve üst seviyede siyasilerle rahat alâka kurdu. San'at zevki gelişmiş, kültürlü, zengin bir insan olan W. Bentley bu fırsatı değerlendirerek büyük hayranlık duyduğu İslâm kitap san'atlarına âit nâdide eserler toplamaya çalıştı.(3) Bu emelinin gerçekleşmesi için çeşitli münasebetlerle Osmanlı ve diğer İslam ülkelerine seyahat eden Şark bilim uzmanlarına, el yazma kitaplar satın almaları için bütün maddî imkanı sağladı. W. Bentley, bilhassa ilmî değeri yanında sülüs, nesih ve nestâ'lik gibi güzel hatlarla yazılmış, cilt, süsleme ve minyatürleri ile sanat değeri yüksek eserler, mushaflar ve güzel sanat albümleri satın alınmasını istedi. Bu gayretlerinin neticesinde önemli bir İslami el yazmaları koleksiyonuna sahip oldu. W. Bentley'in büyük sabır ve titizlikle bir araya getirdiği el yazmaları koleksiyonu daha sonra Amerikan Antikacılar derneğine geçti.

Ondokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru, İslâm eserlerine sanatkâr ve koleksiyoncu gözü ile yaklaşan zengin baronlardan oluşan yeni bir seyyah grubu daha ortaya çıktı. Bunlar arasında, Washington D.C Smithsonian Enstitüsü' ndeki " Freer Galery " nin kurcusu olan Charles Freer İslam seramik metal ve el yazma eserler, güzel yazı albümleri , minyatürlü eserler topladı. Alfred Charles Beattty, Pennsylvania Üniversitesi'ne İslâm eserleri koleksiyonunu bağışlayan William Camac, Chiago " New Berry Library "deki koleksiyonların sahibi John Frederick Lewis sanat kalitesinden anlayan ama İslâm araştırmaları ile doğrudan ilgilenmeyen kişilerdi. Diğer meşhur koleksiyonculardan Vever değişik ilgi alanları olan çok yönlü bir insandı; başarılı bir mücevherci, amatör bir ressam, yazar ve sporcuydu. Osmanlı, Fars ve Hint minyatürleri yanı sıra İslâm el yazmaları, cilt, madeni paralar, heykel biriktirdi. Vever önce Avrupa sanat eserlerini topladı, sonra İslâm eserlerine yöneldi. Ferdi koleksiyonların meydana gelmesinde, koleksiyoncuların şahsi zevkleri, sosyal ve ekonomik güçleri ve çeşitli ülkelere gitme şansını yakalamaları etkili oldu. Ondokuzuncu asırda kurulan ilk devlet koleksiyonları, Amerika'nın doğusundaki Harward Yale gibi üniversitelerinde toplandı. Birinci Dünya savaşını takip eden yıllarda, Amerika İslam dünyası ile doğrudan siyasi ve ticari ilişkilere girdi. Orta doğu ile çok yakından ilgilenmeye başladı. İslâmi çalışmalar muhtelif Amerikan Üniversiteleri'nde açılan merkezler ve bu bölümler tarafından yürütülmeye başladı. Özellikle Yale ve Princeton Üniversiteleri bu konuda öncülük yaptılar, pek çok burslar verdiler. 1946 yılında Ortadoğu çalışmaları Derneği kuruldu. California ve Los Angles Üniversiteleri Yakın Doğu Çalışmaları'nı 1957 yılında başlattı. 1950'li yıllarda kurulan Ford Vakfı'nın desteği ile 1966'da "Kuzey Amerika Ortadoğu çalışmaları Derneği",1961 yılında Michigan Üniversitesi'nde "Yakın Doğu ve Kuzey Afrika Çalışmaları Merkezi" kuruldu. Günümüzde bu merkezlere Orta Asya merkezleri de ilave edilmîştir.

II- Abd'de İslâm El Yazma Koleksiyonlarının Bulunduğu Başlıca Kütüphane Ve Kurumlardan Bazıları

Washington D.C. Kongre Kütüphanesi

Kongrenin ihtiyaçlarına cevap vermek üzere 1800 yılında 3000 cilt eserle kurulmuş ve bu gün 18 milyon kitap ve 32 milyon el yazma eserle dünyanın en büyük kütüphânelerinden biri haline gelmiştir. Osmanlı, Ortadoğu ve Afrika bölümleriyle, en büyük İslâm eserleri koleksiyonundan birisine sahiptir. Basılı eserler arasında meşhur koleksiyonlardan biri Arap bilim adamı kitapçı Bernard Boritz'e aittir. 1816 parça İslâm medeniyetine ait eser bulunan bu koleksiyon 1948 yılında Kongre Kütüphanesi tarafından elde edilmiştir. Arapça el yazma eserlerin sayısı da 1549' dur. Ayrıca 70 Farsça ve 100 Türkçe eser bulunmaktadır.

Maryland Milli Kütüphanesi

Dünyanın en geniş milli tıp kütüphânelerinden biri olan "National Library of Medicine" 1956 yılında, kongrenin çıkardığı kanunla kurulmuştur. Aslında temelleri 1836 yılına uzanır, gayesi ordunun sağlık ekiplerine yardımcı olmaktır. 137 el yazma eserden, 100'ü Arapça, 28'i Farsca ve 9 tanesi Türkçe'dir. Orduya ait Tıp Kütüphanesi' nde görevli Albay H. Jones, 63 Arapça ve Farsça eserler satın almaya karar verdi ve bunlar için şarkiyatçı Abraham Yahuda'ya 4000 dolar ödedi. O zaman kütüphanenin toplam bütçesi 21000 dolar olduğu göz önüne alınırsa bunun büyük bir yatırım olduğu anlaşılacaktır. Bu eserler X. asırdan XX. asıra kadar tıpdaki gelişmeleri incelemektedir. Ayrıca 1962 yılında amatör olarak İslâm tıbbını araştıran Dr. Lutfi Sadi'den küçük bir koleksiyon satın alınarak kütüphane daha da zenginleştirilmîştir.

Freer Gallery

Smithsonian Enstitünün bir kısmı olan Freer Gallery'de küçük bir İslâm el yazma eserler koleksiyonu vardır. Galeri Charles Freer tarafından 1906 yılında kurulmuştur. 1923 yılında 23 olan el yazma eser sayısı 50'ye çıkmıştır. Ayrıca koleksiyonda tezhipli ve minyatürlü pek çok kıta bulunmaktadır.

Princeton Üniversitesi Kütüphanesi

Princeton Üniversitesi Kütüphanesi özellikle Kuzey Afrika ile ilgili eserler açısından sadece Amerika'da değil dünya çapında meşhurdur. Üniversite 1746 yılında kurulmuş, ancak 1802 yılında çıkan yangında kütüphâne yok olunca, 1805 yılında tekrar inşa edilmîştir. Kütüphânede 86000 Arapça, 370 Farsça ve 336 Türkçe elyazması eser bulunmaktadır. Üniversitenin kurucularından ve mütevelli heyeti üyelerinden Robert Garret'in İslâm el yazmaları koleksiyonu buradadır. 1899 yılında Suriye'ye arkeolojik kazılar için giden ve burada el yazma eserleri toplayan Garret'in koleksiyonu Brill, Barudi, Widgery ve Yahuda'dan satın alınan koleksiyonlarla daha da zenginleşmiştir. Yahuda'nın koleksiyonu dünyadaki en büyük ve en kıymetli koleksiyonlardan biridir. Yahuda kırk yılını Osmanlı ülkesinde ve Ortadoğu, Kuzey Afrika da kıymetli ve el yazma eserleri arayarak geçirdi. Bu koleksiyonu içinde, büyük hattat Yakut'un yazıları, II. Sultan Selim'in kütüphanesinden alınan Kur'an tefsirleri de bulunmaktadır. El yazma eserlerin çoğu 300 ile 600 sene öncesine aittir. Bu koleksiyonun kataloğu Rudolf Mach tarfından hazırlandı ve Princeton Üniversitesi tarafından basıldı.(6)

Harward Üniversitesi Kütüphanesi

Cambridge Massachusetts 28 Ekim 1636'da kurulmuştur. İsmi sonradan üniversiteye verilen John Harward, 400 cilt kitabını ve mülkünün yarısını bağışlamıştır. Bugün dünyanın en geniş ve Amerika'nın en eski Kütüphanesi olan Harward'da 10 milyon kitap vardır. İslâm el yazmaları, Houghton ve Widener Memorial Kütüphânelerinde bulunmaktadır.

Houghton Kütüphanesi'nde 800 Arapça, 65 İran, 37 Türkçe el yazma eser vardır. The Widener Memorial Kütüphânesi 1915'de açıldı. Bu kütüphanede 306 cilt Arapça eser bulunmaktadır. Bunların çoğu Beyrutlu Ebu Said ve Netanyalı Sassaon'dan 1970 ile 1977 yılları arasında satın alınmıştır. Arapça el yazma eserlerin kataloğu neşredilmiştir.

New York Kütüphaneleri

New York'ta İslâm yazmaları iki önemli merkezde; New York Halk Kütüphanesi ve Pierpont Morgan Kütüphanesi'nde toplanmıştır. Jacob Schiff adlı zengin New York'lu bir iş adamının bağışları ile, İbranice ve Arapça belgeleri toplamak gayesiyle New York Halk Kütüphanesinin Şarkiyat kısmı 1897 yılında açılmıştır. 1901 yılında bu kısım Şarkiyat ve İbranice kısımları olarak tekrar ikiye ayrılmıştır. Şarkiyat kısmındaki 400 civarındaki eserin 250 tanesi Arapça, 100 tanesi Farsca ve 35 tanesi Türkçe'dir. Bu koleksiyonun temeli Astor Kütüphânesi'ne dayanır. Astor Kütüphanesi 1895 yılında New York Halk Kütüphânesi'ne geçmiştir. Sadrazam
Tabanıyassı Mehmed Paşa'nın isteği üzerine Derviş Abdi'ye yazdırılan Firdevsi'nin Şahnamesi, İstanbul Topkapı Sarayı Enderun-ı Hümayun'da iken 1929'da bu kütüphaneye satılmıştır.

John Pierpon Morgan tarafından kurulan ve oğlu tarafından geliştirilen The Pierpon Morgan Kütüphanesi, 1924'de halk kütüphânesi olmuştur. Bu kütüphânenin Avrupa orta çağ yazma eserleri ve İslâm el yazmaları ile ilgili koleksiyonları çok zengindir. Bunlar arasında bulunan Moğol resim sanatıyla ilgili ilk örnekler, Osmanlı ve İran minyatürleri sanat tarihimiz bakımından önemli eserlerdir.

New York'daki Metropolitan Sanat Müzesi, küçük fakat değerli İslâm yazma eserlerine sahiptir. Burada 11 Kur'an, 320 güzel Osmanlı ve İran minyatürleri vardır. 1911'de Sadi'nin Bostan nüshası ile başlayan bu koleksiyona 1913'de A. Smith Cochran, 24 yazma eser hediye etti. Bunlar arasında XV. asır Herat Okuluna ait sanatkârların eserleri bulunmaktadır.

Columbia Üniversitesi Kütüphanesi

New York eyaletinde bulunan Columbia Üniversitesi'nin temelleri on sekizinci asırda kurulmuş olan King's College dayanır. 4.5 milyon kitap, 4 milyon kıymetli evrak ile ABD'nin en büyük el yazma eser koleksiyonlarından biridir.
İslâm el yazmalarından 288'i Arapça, 104'ü Farsça, 32'si Türkçe'dir. Koleksiyon yirminci asırda David Smith (1860-1944) ve G. Arthur Plimpton'un (1895-1930) bağışlarıyla oluşmuştur. Bu bağışlar arasında farklı asırlarda güzel hatla yazılmış mushaflar, matematik, astronomi, din ve felsefe ile ilgili eserler vardır. Buradaki İslâm el yazma eserlerinin kataloğu basılmıştır. Sadece bir kısmı 1929'da N. Martinovitch tarafından Amerikan Şarkiyatçıları Cemiyeti dergisinde yayınlanmıştır.

Pennsylvania Kütüphanesi

İslâm el yazmalarının bulunduğu muhtelif merkezler arasında Free Kütüphanesi ve Pennsylvania Üniversitesi Kütüphanesi önemlidir.
Free Kütüphanesi'ndeki koleksiyon, Frederic Lewis (1860-1932)'in eşi tarafından, ölümünden sonra bağışlanmıştır. 35 Arapça, 52 Farsça, 10 Türkçe el yazma eser, ayrıca pek çok kıta halinde sanat değeri olan eser vardır. 1937'de F. Lewis'in koleksiyonunun katoloğu, M. Ahmad Simsar tarafından yayınlandı.

Pennsylvania'da 44 el yazma eserden oluşan küçük bir koleksiyon vardır. Bunlar 1902'de W. Camac'ın ve 1957'de Gordon Block'un bağışlarıyla oluşmuştur. Camac, 5 Arapça ve 1 Farsça el yazmasını kütüphaneye bağışladı.

II. Michigan Üniversitesi Özel Kolelksiyonlar Kütüphanesindeki İslâm El Yazma Eserleri

1817'de Detroit'de kurulan Michigan Üniversitesi, 1837 yılında Ann Arbor'daki kampüsüne taşınmıştır. Üniversite kütüphanesi 3000 cilt kitap ile 1840 yılında açılmıştır.Bu sayı,1980 yılında 5 milyonun üzerine çıkmıştır. İslâm el yazmaları yönünden Michigan Üniversitesi, 1120 parça eser ile Amerika Birleşik Devletlerinin en büyük koleksiyonlarından birine sahiptir. Eserlerin çoğu Arapça, 200 tanesi Farsça ve 100 tanesi de Türkçe'dir. Buradaki el yazma eser koleksiyonları dört temel kaynaktan elde edilmiştir. Bunlar II. Sultan Abdülhamid Han, Tiflis, Yahuda ve Mac Gregor koleksiyonlarıdır.

II-1 Tiflis Koleksiyonu
Sultan Abdülhamid koleksiyonunu bağışlayan ismi bilinmeyen Detroit'li bir şahıs 1924 yılında Tiflis koleksiyonunu da bağışlamıştır. Tiflis'den gelen bu koleksiyonda,161 el yazma eser vardır. Hepsi Arapça ve İslâm hukukuna ait eserlerdir.

II-2 Yahuda Koleksiyonu
A. S. Yahuda adlı şarkiyatçının koleksiyonunun bir kısmı yukarıda belirtildiği gibi, Princeton ve Milli Tıp Kütüphanesi'ndedir. Michigan'daki Yahuda koleksiyonunda 214 adet Kur'an, hadis, sünnet, hukuk, tarih, şiir ve biyografiden oluşan Arapça el yazma eser, din, hukuk, felsefe ve edebiyat konularında yazılmış 9 Türkçe eser ve 4 tane de Farsça tarih ve biyografi türünde el yazma eser bulunmaktadır

II-3- Macgregor Kolleksiyonu
Diğer koleksiyon, Detroit'li Tracy Mac Gregor adında bir kitap koleksiyoncusu hayır sahibinden sağlanan fonlarla Prof. Karpinsko tarafından 1933-34 yıllarında Arapça, Türkçe el yazma kitapları satın alındı. Bu koleksiyonda 150 adet matematik astronomi ve diğer İslâm ilimleri ile ilgili kıymetli Arapça, Türkçe eser bulunmaktadır. Karpinsko, Michigan Üniversitesi'nde, 1918-1948 arasında matematik profesörlüğü yaptı, kendi kitaplarını da üniversiteye bağışladı.

Üniversitedeki İslâm eserleri ile ilgili katalog çalışmaları William H. Worell tarafından yapılmıştır, ancak yazar ve başlık indeksi yoktur.

II-4 Sultan ikinci Abdülhamid han Kolleksiyonu

Sultan II. Abdülhamid Han'ın İslâm sanatlarına olan ince zevk ve alâkasını ve hassasiyetini sergileyen bu koleksiyonda, ilmî değeri yanında hat, minyatür, cilt ve tezhip sanatları sahasında meşhur sanatkarların nadir bulunur 288 parça eser yer almaktadır. Bunların 98 tanesi Arapça, 107'si Farsça ve 62 tanesi Türkçe'dir. 22 tanesinde de Arapça, Türkçe veya Farsça bir arada kullanılmıştır. Bu koleksiyondaki eserler, Michigan Üniversitesinin Özel Koleksiyonlar Kütüphânesi'nde 162 numarasından başlayarak 450 numaraya kadar devam etmektedir. 162-175 numaralar arsında kayıtlı, h. VIII. asırdan XIV. Asra kadar çeşitli tarihlerde istinsah edilmîş, devrinin hat, cilt ve tezhip özelliklerini aksettiren 16 adet farklı ebatlarda Kur'an-ı Kerim bulunmaktadır. Seçilmiş bu Mushaflarla beraber, Kur'an ilimleri, hadis, kelam, siyer, tarih, fıkıh, felsefe, mantık, astronomi, dil, edebiyat ve tasavvuf sahalarında da meşhur İslâm müelliflerinin eserleri, minyatür, tezhip ve hat örneklerini ihtiva eden murakkalar II. Abdülhamid Han' ın koleksiyonunda bulunmaktadır. Bu koleksiyondaki eserler, Michigan Üniversitesinin Özel Koleksiyonlar Kütüphanesi'nde 162 numarasından başlayarak 450 numaraya kadar devam etmektedir. 162-175 numaralar arsında kayıtlı, h. VIII. asırdan XIV. Asra kadar çeşitli tarihlerde istinsah edilmîş, devrinin hat, cilt ve tezhip özelliklerini aksettiren 16 adet farklı ebatlarda Kur'an-ı Kerim bulunmaktadır. İtina ile seçilmîş bu Mushaflarla beraber, Kur'an ilimleri, hadis, kelam, siyer, tarih, fıkıh, felsefe, mantık, astronomi, dil, edebiyat ve tasavvuf sahalarında da meşhur İslâm müelliflerinin eserleri, minyatür, tezhip ve hat örneklerini ihtiva eden murakkalar Abdülhamid Han'ın koleksiyonunda bulunmaktadır. Bu makalede sadece Mushaf-ı şerifler ve murakka'lar incelenmiştir.

Michigan Üniversitesi'ndeki kayıtlara göre, Sultan Abdülhamid'in şahsi kütüphânesi, ölümünden sonra Kahireli bir satıcının eline geçmiş ve daha önce de buraya el yazma eserler getiren bu kişiden satın alınmıştır. Detroit'li adı bilinmeyen bir kişi tarafından alınan bu koleksiyonun, üçte ikisi Michigan Üniversitesi'nin Özel Koleksiyonlar Kütüphanesine bağışlamış, geri kalan kısmı da, British Museum'a verilmiştir.

Sultan II. Abdülhamid Han, Türk devlet geleneğine uyarak, tarihten gelen kültür, ilim ve sanat mahsulü eserlerin muhâfaza edilmesini devlet ve milletin bekâsı için lüzumlu görmüş, Yıldız Saray Kütüphânesi'nde, fotoğraf, kitap ve güzel sanatlara ait çeşitli koleksiyonların teşekkülünde büyük gayret göstermiştir. Abdülhamit Han, halen İstanbul Üniversitesi Kütüphânesi'nde bulunan ve Yıldız Albümleri diye bilinen fotoğraf koleksiyonu Osmanlı hakimiyetinde bulunan topraklarda kurulmuş âbideleri, müesseseleri kültür ve sanat mirasını fotoğrafla tespit ettirerek emsalsiz bir fotoğraf koleksiyonunun teşekkülünü sağlamıştır. II. Abdülhamid Han, büyük bir mîmarî âbidenin inşası gibi bu koleksiyonları, servetler harcayarak derin bilgi, siyasi tecrübe, tarih şuuru, gelişmiş bir sanat zevki, ince zekasıyla kurmuş, çok sevdiği milletine hediye etmiştir. Medeni yükselişin ancak eğitim ve öğretimle olabileceğine inanan Sultan Abdülhamid Han, cemiyete bu zemini hazırlamak için büyük gayret ve himmet göstermiş, bütün Osmanlı hükümdarları gibi ilim ve sanatın hamisi olmuş, âlimi san'atkârı baştâcı etmiş ilim ve tekniğin gelişmesi için müesseseler açmıştır. Kendi yaptırdığı bir binanın tarih kitabesinde hizmetleri şöyle ifade ediliyor:

Pâdişâh-ı Âl-i Osman sâye-i Rabbü'l-Mecîd
Hazreti Abdülhamid Han sahib-i re'y-i Sedîd
Medrese, mektep, imaret hem kütüphâne, sebil
Yaptırıp aldı duay-ı hayr-ı ahrâr-ı abîd

II-4-I- Kuran-ı Kerimler

Michigan Üniversitesi Özel Koleksiyonlar Kütüphânesi'nde bizzat incelediğimiz II. Abdülhamid Han'ın koleksiyonunda 162 - 175 kayıt numaraları arasında Kuran-ı Kerim'ler bulunmaktadır. Aşağıda kısaca özellikleri belirtilen bu eserler arasında, 165 numarada kayıtlı, Mustafa Dede tarafından istinsah edilen Kuran ile, 172 ve 173 numaralarda kayıtlı Burdurlu Kayışzâde Hafız Osman tarafından yazılan Mushaf-ı Şerifler, Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi'nin istinsah ettiği Enâm-ı Şerif Osmanlı hat sanatının eriştiği seviyeyi gösteren en güzel örneklerdendir.

Kısa özellikleriyle bu koleksiyonda bulunan mushaflar:

Kurân-ı Kerim, kûfi hatla yazılmış, VIII. asır veya daha öncesine ait, bazı sahifeleri eksik, 195x 130 mm. ebadındadır. (162 numarada kayıtlı)
Kurân-ı Kerim, kûfi hatla yazılmış, VIII-X asırlar arası, bazı sahifeleri eksik, 180x110 mm. ebadındadır. (163 numarada kayıtlı)
Kurân-ı Kerim, kûfi hatla yazılmış, 195x 130. mm. ebadındadır. (164 numarada kayıtlı)
Kurân-ı Kerim, Mustafa Dede tarafından Bursa'da yazılmış, 195x 130. mm. ebadındadır.(165 numarada kayıtlı)
Kurân-ı Kerim, Kemâleddin Mahmud tarafından 1508'de yazılmış, 110x80 mm. ebadındadır. (166 numarada kayıtlı)
Kurân-ı Kerim, Mustafa b. Abdullah tarafından 1623'de yazılmış, 182x135 mm. ebadındadır. (167 numarada kayıtlı)
Kurân-ı Kerim, Hafız Muhammed b. Kasım el-İmam tarafından İstanbul'da 1627 yılında yazılmış, 115x85 mm. ebadındadır. (168 numarada kayıtlı)
Kurân-ı Kerim, tarihsiz, 259x160 mm. ebadındadır. (169 numarada kayıtlı)
Kurân-ı Kerim, Muhammed tarafından 1815 yılında yazılmış, Feyzullah tarafından tezhiplenmiş, 125x85 mm. ebadındadır. (170 numarada kayıtlı)
Kurân-ı Kerim, Hafız Seyyid Ömer tarafından 1838 yılında yazılmış,195x130 mm. ebadındadır. (171 numarada kayıtlı)
Kurân-ı Kerim, Burdurlu Kayışzade Hafız Nûri Osman tarafından 1888 yılında yazılmış, 217x133 mm. ebadındadır. (172 numarada kayıtlı)
Kurân-ı Kerim, Burdurlu Kayışzâde Hafız Nûri Osman tarafından 1892 yılında yazılmış, Hacı Ahmed tarafından tezhiplenmiş,240x142 mm. ebadındadır. (173 numarada kayıtlı)
Kurân-ı Kerim, gümüş ciltli, XIX. asırlar arası, 305x205 mm. ebadındadır. (174 numarada kayıtlı)
Enâm-ı Şerif, Seyyid Abdullah Yedikuleli tarafından yazılmış, 193x130 mm ebadındadır. (175 numarada kayıtlı)

II-4-2 Murakka'lar Ve Sanat Değeri Taşıyan Diğer Yazma Eserler

Vasiye, (Hz. Ali'nin oğlu' Muhammed el-Hanefi'ye vasiyeti), Şeyh Hamdullah tarafından istinsah edilmiş, XVI. asır. 190x133 mm ebadındadır. (197 numarada kayıtlı)
Murakka , Mahmud Celaleddin hattıyla,1108 tarihinden istinsah edilmîş, 252x177 mm. ebadındadır. (229 numarada kayıtlı)
Kaside-i Bürde, Seyyid Abdullah Yedikuleli tarafından,1109 tarihinde istinsah edilmîş, 248x177 mm. ebadındadır. (230 numarada kayıtlı)
Murakkâ, 5 kıt'a, Şeyh Hamdullah tarafından istinsah edilmîş, deri ciltli, 258x175. mm ebadındadır. (236 numarada kayıtlı)
Murakkâ, İbrahim Rodosi tarafından istinsah edilmîş, 263x174 mm ebadındadır. (237 numarada kayıtlı)
Hilye-i Şerif, Hafız Osman, sülüs nesih (238 numarada kayıtlı)
Murakkâ, Kazasker Mustafa İzzet, sülüs nesih (241 numarada kayıtlı)
Murakkâ, Hasan Rıza imzalı, nesih. (242 numarada kayıtlı)
Murakkâ, Hakkakzade Hafız Feyzullah tarafından istinsah edilmîştir. (233 numarada kayıtlı)
Murakkâ, Eğrikapılı Mehmed Rasim, sülüs, nesih214x147 mm. ebadındadır. (243 numarada kayıtlı)
Murakkâ, Şeyh Hamdullah,sülüs, nesih, 237x172 mm. ebadındadır. (244 numarada kayıtlı)
Hutût-ı Mütenevvia-ı İslâmiye Albümü, bordo deri, saray ciltli, 425x320 mm. ebadındadır. Albümde Osmanlı ve İranlı hattatlarının kıtaları bulunmaktadır. (248 numarada kayıtlı)
Bu albümden bazı kıtalar;
Osman Yümni Efendi, Hadis-i şerifler, tezhipli.
Sultan Muammed Handan ketebeli, nesta'lik kıt'a.
İki sayfa minyatür.
Mir Ali ketebeli, nesta'lik kıt'a, tezhipli, altın cetvelli.
Hulûsi Efendi ketebeli, sülüs, nesih kıt'a, ebrûlu, altın cetvelli.
Kazasker Mustafa İzzet Efendi ketebeli, hicri 1288 târihli, nesih kıt'a.
Seyyid Abdullah Yedikuleli ketebeli, hicri 1120 târihli, nesih kıt'a.
Abdülbâki Efendi ketebeli, nesta'lik mâil tezhipli kıta.
Şekerzâde ketebeli, hicri 1144 târihli, koltuk tezhipli kıt'a.
Ahmed b. numarada kayıtlı Kütâhî ketebeli, hicri 1006 târihli, sülüs, nesih kıt'a.
Fakîr Ali ketebeli, nesta'lik mâil kıt'a.
İmadü'l Hasenî ketebeli, nesta'lik karalama.
Mahmud Celaleddin ketebeli, celî sülüs iki satır kıt'a.
Dedezâde ketebeli, nesta'lik karalama.
Hutût-ı Mütenevvia-ı İslâmiye Albümü, bordo deri, saray ciltli, Osmanlı armalı albümde Osmanlı ve İranlı hattatlardan seçilmîş 34 kıt'a bulunmaktadır. (439. numarada kayıtlı)
Bu albüm içinden seçtiklerimiz;
Mehmet Nûrî Efendi tarafından hattat Ali Eşref Efendiye verilmiş icâzetnâme.
Mir Ali ketebeli, iki satır nesta'lik kıt'a.
Mehmet Râsim imzalı, sülüs nesih altı kıt'a.
Ahmed Hüseyni hattıyla nesta'lik mâil kıt'a.
Durmuzâde Ahmet Efendi hattıyla nesta'lik iki mâil kıt'a.
İsmâil Zühdî Ketebeli, sülüs, nesih koltuklu tezhipli kıt'alar.
Şah Mahmud Nişâbûrî ketebeli, nesta'lik kıt'a.
Katipzâde Mehmed Refi ketebeli, nesta'lik kıt'a.
Şeyhülislam Veliyüddin Efendi hattıyla nesta'lik kıt'a.
İbrâhim Afîfî ketebeli sülüs nesih kıt'a.
İsmâil Zühdî ketebeli sülüs nesih kıt'a.
Hutût-ı Mütenevvia-ı İslâmiye Albümü, bordo deri, saray ciltli, 422x327 mm. ebadındadır. Osmanlı ve İranlı hattatların eserlerinden meydana gelen 39 kıt'a bulunmaktadır (440 numarada kayıtlı) Bazıları şunlardır;
Zeynelâbidin ketebeli, sülüs nesih kıt'a, tezhipli.
Mahmud Celâleddin ketebeli, sülüs nesih kıt'a, tezhipli.
Ahmed Çelebi ketebeli, hicri 1006 târihli, mâil, nesta'lik kıt'a.
Hafız Ahmed ketebeli, hicri 1197 târihli, sülüs nesih kıt'a.
Salih Nâmık ketebeli, sülüs, nesih kıt'a.
Hafız Osman ketebeli, hicri 1098 târihli, sülüs nesih kıt'a.
Şevki Efendi ketebeli,sülüs, nesih koltuklu kıt'a.
Esad Yesari ketebeli, nesta'lik kıt'a.

Hutût-ı Mütenevvia-ı İslâmiye Albümü, bordo deri, saray ciltli, 420x327 mm. ebadındadır. Osmanlı ve İranlı hattatların eserlerinden zevkle seçilmîş kıt'alar yer almaktadır.(441 numarada kayıtlı) Bazıları şunlardır;
Mehmed Râsim Efendi'nin nesih kıt'ası, tezhipli.
Hafız Yusuf Efendi'nin sülüs, nesih kıt'ası.
Şefik Efendi Hattıyla nesta'lik kıt'a.
İsmâil Zühdi ketebeli,sülüs nesih kıt'a.
Seyyid Osman Damadı Afîfî ketebeli, nesih kıt'a.
Hasan Rıza hattıyla, koltuklu sülüs, nesih kıt'a.
Kazasker Mustafa İzzet ketebeli, sülüs, nesih kıt'a.
Hocazâde Mehmed ketebeli, sülüs, nesih kıt'a.
Mehmed Esad Yesari ketebeli, yirmi bir kıt'a nesta'lik meşk albümü.


SONUÇ

Amerika Birleşik Devletlerinin çeşitli kütüphânelerinde, titizlikle seçilmîş bulunan İslâm yazma eserleri tetkik edildiğinde, geniş bir coğrafyada uzun süre hakim olan Osmanlıların insanlığa hediye ettikleri kültür mirası olduğu görülür.

Osmanlılar siyasi ve idari sahalardaki başarılarını, güzel sanatlarda ulaştıkları yeni, sâde, vahdetli bir üslûpla devam ettirmişler; mimari, musiki, edebîyat ve kitap sanatlarında daha zarif, daha mükemmel estetik ölçüleri yakalamışlardır. Sanatta bu yenilik, fikir ve sanata gelişme zemini hazırlayan, teşkilatlandırıp, himaye eden Osmanlıların devletçilik anlayışının bir neticesidir.

Bu güzel sanat albümlerini kıt'a, kıt'a açtıkça sahip olamadığımız; kıymetini bilemediğimiz bu kültür ve sanat değerlerimiz karşısında zaman oldu heyecanlandık, zaman oldu hüzünlendik. Asıl vatanından binlerce kilometre uzakta bu eserler adeta gönülleri fethe çıkmış erler gibi, Allah ve Resûlünün, velilerin beşer idrakine, gönlüne duyurmak istediği mâna ve hakikatleri sanat diliyle bütün beşeriyete ilân edişleri ise bizi teselli etti. İslâm sanatlarında, renk, çizgi ve ses ahengi içinde konuşan Allah'tır, göreni hayran edip kendi dünyasına çeken İslâm'ın ışıklı güzel yüzüdür. İslâm sanatlarını dünya kültürleri üstünde tutan da işte bu ilâhi yönüdür.


--------------------------------------------------------------------------------

* Prof. Dr. Marmara Ü.
1 Bu çalışma 1993 yılında Amerike Birleşik Devletler'indeki İslam el yazma eserlerinin olduğu kütüphanelerde ve enstitülerde bizzat yapılan araştımalar sonucunda gerçekleştirmiştir. Özellikle Michigan Üniversitesi Özel Koleksiyonlar Kütüphanesi yetkililerine gösterdikleri kolaylıklardan dolayı teşekkür ederim.
2 Nathaniel Schmidt, " Early Oriental Studies in Europe and Work of the American Oriental Sosiety 1842-1922" Journal of the American Oriental Society, 1923, s. 43.
3 The Diary of William Bentley DD. Volume II April, 1905
4 Glenn D. Lowry-S. Nemaze, A Jeweler's Eye, Islamic Arts of the Book from the Vever Collection Arthur M. Sacler Gallery, Smithsonian Institution Washington, D. C 1988, p.14.
6 Rudolp Mach, Catalogue of Arabic Manuscripts, (Yahuda Section) in the Garett Collection, Princeton University Library, Princeton, 1977
Ekleme Tarihi: 10.08.2006 - 10:10
Bu mesajı bildir   vehbi70 üyenin diğer mesajları vehbi70`in Profili vehbi70 Özel Mesaj Gönder zum Anfang der Seite
Forum Düzeni - imzaları göster
önceki konu   sonraki konu

Mesajlar Ekleyen Tarih
 bakın bakalım tarihimiz ile ilgili bilgiler kimlerin elinde!!!!!
vehbi70 10.08.2006 - 10:10

Kategori Seç:  
Sitemizde şu an Yok üye ve 2022 Misafir mevcut. En son üyemiz: Didem_


[ Admin   Moderator   Vip   Üye ]
Hayırlı ömürler dileriz.    Bu üyelerimizin doğum günlerini tebrik eder, sıhhat ve afiyet dolu bir ömür dileriz:
burcunur (42), jihad soldat (43), alpakman (34), kerbela_34 (41), SpedeR (47), eminilhan (47), Glkc (36), mujdatciftci (35), aklima gelmedi (34), meraladem (39), heval yunus (34), muhammet ali (38), sosyolog983 (41), agus (44), müslüman cocuk (37), nakirev (42), enime (42), furkan_^^ (49), guller (44), sahdamar (41), metin uzun (42), abdulsamet (55), negative (39), homurhomur (51), snibsirm (44), husamaygor (37), estor (63), caykarali61 (43), aLi_osman (36), Avci_55 (37)
24 Saatin Aktif Konuları
0
 | 

Copyright © ((( RAVDA.net )))  *  İrtibat   *   RAVDA Reklam Servisi   *   Tüm hakları saklıdır, izinsiz alıntı yapılamaz.
 Sitemizde yayınlanan imzalı yazıların içeriğinden yazarları, forum ve yorumlardan ekleyen şahıslar sorumlu olup, kesinlikle sitemiz sorumlu değildir.
© by ((( RAVDA.net )))

Sayfa 1.17534 saniyede açıldı